NASCITA DELLA CONTEA DI SAN SECONDO (I)
Introduzione
Nel 1365, il giorno 8 di aprile, alcuni Canonici, in nome e per conto del Capitolo della Cattedrale di Parma, cedono a Iacopo de' Rossi i diritti feudali sui possedimenti intorno a San Secondo. La vicenda solleva fra gli storici non poche perplessità sulla entità del corrispettivo ed accuse di nepotismo nei confronti del Vescovo Ugolino de' Rossi, della stessa famiglia dell'acquirente. Successivamente, il 2 gennaio 1367, Iacopo de' Rossi verrà investito del feudo e nominato primo Conte di San Secondo, con ratifica dell'investitura da parte di Papa Bonifacio IX in data 9 marzo 1391.
Il documento che segue, la prefazione e le relative annotazioni - fatta salva la correzione di meri errori tipografici - sono state tratte, con il consenso dell'autore, dal volume di Umberto Primo Censi, Uomini e terre del Capitolo Cattedrale nella Bassa Parmense - Secoli IX-XIV, Istituto Galileo Galilei - Comuni di San Secondo, Sissa, Trecasali, Roccabianca, dicembre 1995.
1365 apr. 8, Parma
I canonici del Capitolo della Cattedrale di Parma alienano a Iacopo, figlio di Rolando Rossi, i diritti feudali sul castello e il territorio di San Secondo, sulla villa e sul territorio di Pizzo al prezzo di duecento libbre imperiali.
Notaio Alberto Malabranchi
In Christi nomine amen. Anno a nativitate eiusdem millesimo tercentessimo sexagesimo quinto, ìndictione tercia, die vero octavo mensis aprilis. Cum verum sit venerabiles viros dominos Antonium de Adigeriis, dominum Bemabovem de Ianua, dominum Petrum de Cruviaco et dominum Dionisium de Cappellutis, Canonicos Maioris Ecclesie Parmensis, qui constituunt et representant totum Capitulum dictorum Canonicorum dicte Maioris Ecclesie Parmensis, nomine dicti Capituli ac etiam ipsum Capitulum obligatos et debitos esse et teneri ad solvendum magnas et diversas pecunie quantitates, tam occaxione et ratione procuratorum decimarum, colectarum et subsidiorum domini Pape et domini Cardinalis, Apostolice Sedis gratia Legati in partibus Lombardie, quam domini Episcopi Parmensis, quam etiam occaxione aliarum diversarum gravitatum obventionum et aliis et pluribus et diversis rationibus et causis iustis et legiptimis. Ipsosque Canonicos et Capitulum addeo modicos redditus et proventus habuisse et percepisse iam diu et habere et percipere ad presens ex possessionibus et bonis dicti Capituli, que dicta debita et onera ac dictas pecunie quantitates occaxione ipsorurn gravaminum debitas solvere requerunt neque possunt. Verum eciam sit dictos dominos Canonicos et Capitulum facto et hinito inter eos pluries et pluries coloquio et tractatu de in et super modo et ordine, dandis et inveniendis ad solvendum et pro solvendo quantitates pecunie per eos debitas ut supra non invenire, nec potuisse, nec posse reparare alium modum et ordinem dictas quantitates pecunie ut supra per eos debitas persolvendi et nisi per viam et modum vendendi seu aliter alienandi de bonis, rebus et iuribus dicti Capituli et Canonicorum predictorum. Cumque eciam verum sit dictos dominos Canonicos, nomine dicti Capituli, ipsumque Capitulum per ea que inquirere videre et cognoscere potuerunt et possunt pluribus causis et rationibus attentis et considerantis non habere aliqua bona, res, vel iura que cum minori damno et incommodo dictorum Canonicorum, Capituli et conventus vendi seu aliter alienari possint pro dictis pecunie quantitatibus et debitis persolvendis quam vendere, seu alienare pro precio competenti alicui persone emere seu acquirere volenti iura, actiones, iurisdictiones, merum et mixtum imperium ac omnimodam bayliam, auctoritatem et potestatem, ac omnes exemptionem et immunitatem a Comuni Parme et ius titulum et gratiam ipsius exemptionis et immunitatis que et quas dicti Canonici, nomine dicti Capituli ipsorumque Capitulum Canonicorum dicte Maioris Ecclesie habent et eis competunt et competere possunt in Castro et terra, seu villa Sancti Secundi, Parmensis diocesis et pertinentiis et territorio eiusdem et in terra seu villa de Pizo dicte diocesis Parmensis et territorio pertinentiis eiusdem, et in homines et personas stantes et habitantes in eisdem Castro, villis et territoriis iam per privilegia papalia, quam per privilegia imperialia, quam alio quovis modo, titulo vel iure seu aliter qualitercumque. Idcirco predicti dominus Anthonius, [dominus] Bemabos, dominus Petrus, dominus Dionisius, Canonici suprascripti, insimul congregati in Ecclesia Maiori, in Capella Sancti Vicinii dicte Maioris Ecclesie, qui sunt, faciunt, constituunt et representant totum Capitulum predictorum Canonicorum dicte Maioris Ecclesie Parmensis, requisitis eciam prius solemniter et secundum formam iuris aliis Canonicis dicti Capituli dicte Maioris Ecclesie, volentes et intendentes solvere predictas quantitates pecunie ad quas solvendas tenentur et obnoxii debiti et obligati sunt ut supra et cum minori damno et incomodo eorum et Capituli suprascripti, quam fieri possit, et videntes, cognoscentes et deliberantes ut supra se non posse comodius nec habilius preficere et adimplere suprascriptas solutiones per ipsos fieri debitas ocaxionibus et causis et rationibus supradictis quam per modum infrascripte venditionis, alienationis, iurium cessionis et in alium transactìonis ut infra, non habentes eciam pecuniam, nec alia bona mobilia que possint in dictis solutionibus, convenuti, constituti coram venerabili viro domino Fratre Benedicto de Lodrexelis, Dei gratia Abbate monasterii Sancti Apolonii [de Canozia], Reginsis diocesis, ac Vicario generali reverendissimi in Christo Patris domini domini Ugolini, eadem divina gratia Episcopi Parmensis et Comitis, titulo venditionis, omnique alio titulo, modo, iure, forma et omnia quibus melius et efficacius potuerunt et possunt, pro se et nomine et vice Capituli antedicti, attentis et considerantis omnibus et singulis suprascriptis et aliis considerandis in predictis et circa predicta, dederunt, tradiderunt, transtulerunt, cesserunt atque mandaverunt nobili militi domino Iacobo de Rubeis, filio quondam nobilis viri domini Rolandi de Rubeis non discendenti a iuribus per ipsum predictus habitis in iurisdictionibus infrascriptis, presenti, ementi, acquirenti, stipulanti et recipienti, pro se et suis heredibus et in eum omnia iura, omnesque iurisdictiones et actiones, merum et mixtum Imperium, ac omnimodam bayliam, auctoritatem et potestatem, omnemque exemptionem et immunitatem a Comuni Parme et titulum et gratiam dicte immunitatis et exemptionis ac exercicium ipsarum et ipsorum que et quas dictum Capitulum Canonicorum ipsique, Canonici, nomine et vice dicti Capituli habent eisdemque competunt et competere possunt in Castro et terra, seu villa Sancti Secundi, Parmensis diocesis et eiusque territorio et pertinentiis et in terra seu villa de Pizo dicte Parmensis diocesis eiusque territorio et pertinentiis et in homines et personas in ipsis Castro, terris, villis seu eisque territoriis et pertinentiis commorantes, tam per privilegia papalia, quam per privilegia imperialia quam alio quovis modo, titulo, vel iure seu aliterqualitercumque pro precio et solutione librarum ducentarum imperialium solvendarum con[...]darum in solutionibus fiendis per ipsos dominos Canonicos et Capitulum occaxioni, causis et rationibus suprascriptis, faciendo et constituendo dictum dominum Iacobum emptorem et acquisitorem ut supra procuratorem et ipsum in locum suum et dicti Capituli ponendo. Ita ut a modo idem dominus Iacobus emptor seu acquisitor aut cessionarius predictus eiusque heredes aut cui dederit dictis iuribus, iurisdictionibus, mero et mixto Imperio, omnimoda baylia, auctoritate et potestate exemptione et immunitate ac titulo et gratia dicte immunitatìs et exemptionis et frui possit in dictis Castro, terris seu villis et territoriis et pertinentiis eisdem et contra homines et personas in eisdem et qualibet ipsarum commorantes ipsorumque iurium, iurisdictionum, meri et mixti Imperii, omnimode baylie, auctoritatis et potestatis, exemptionis et immunitatis ac tituli et gratie ipsius immunitatis et exemptionis nomine occaxione et vigore agere, causari, experiri, defendere, petere, precipere, opponere et repplicare seseque ac dictos homines et personas in eisdem et utraque ipsarum commorantes ad presens et in futurum et quandoscumque [...] omniaque alia et singula tam in iudicio quam extra facere et exercere contra Comune Parme et contra quascumque personam, comune, colegium, universitatem et locum quemadmodum et sicut dicti domini Canonici dicti Capituli, nomine et vice ipsumque Capitulum potest et potuisse ante presentem datum et iurium cessionem. Quod sive que omnia et singula suprascripta vel eciam ipsorum aliquid si continget eundem dominum Iacobum vel eius heredes seu habentes causam ab eo non possit, vigore huius dati et iurium cessionis exercere, facere et adimplere quod absit, ex nunc prout ex tunc concesserunt et concedunt ipsi domini Canonici, nomine et vice dicti Capituli ipsorumque Capitulum, eidem domino Iacobo, stipulanti, presenti utsupra, plenam et liberam ac omnimodam bailiam, auctoritatem et potestatem que nunquam per eos eorumque successores ac dictum Capitulum, aliquo tempore valeat revocari seu retractari aliquo modo, iure, causa, tempore, casu, ratione vel occaxione. Quod predicta omnia et singula facere et exercere possit et ei liceat, pro se vel alium seu alios ad predicta seu aliqua predictorum constitutum seu substitutum ab eo, nomine et vice dicti Capituli et pro ipso Capitulo et tanquam et prout facere possunt seu possint dicti Canonici, nomine dicti Capituli, ac dictum Capitulum, aliquo iure in contrarium non obstante edito vel edendo, facientes et constituentes ex nunc dicto casu eveniente suprascripti domini Canonici et Capitulum predictum dominum Iacobum eiusque heredes et successores et cui dederit ipsorum dicti Capituli et sindicum, procuratorem, actorem, defensorem et nuncium et quicquid melius esse [...] ad omnia et singula suprascripta dicenda, facienda, petenda, exercenda, procuranda et adimplenda cum onmibus et singulis eisdem coherentibus seu dependentibus ab eisdem. Etiam si tallia forent de quibus vel ipsorum aliquo opporteret mentionem fieri specialem de consuetudine et de iure seu alio quovis modo [...] iurium cessionis, datum et omnia et singula suprascripta ac etiam quicquid per ipsum dominum Iacobum ac ipsius heredes et successores et cui dederit et per costituendos seu substituendos ab eis vel ipsorum aliquo quandoscumque fuerit datum, factum, confessum, petitum, exercitatum, procuratum et adimpletum pro se, seu nomine et vice dictorum Canonicorum et Capituli, in predictis et circha predicta, vel aliquid predictorum seu circha eis coherentia et dependencia ab eisdem quoquomodo promisserunt et convenerunt solemniter stipulanti predicti domini Canonici, nomine et vice Capituli suprascripti, et pro eis ipsis eorumque successoribus perpetua firmam, ratam, firma et rata habere et tenere et inviolabiliter attendere et observare et non contrafacere vel venire eaque vel eorum aliquod non revocare, irritare, vel anullare aliqua ratione vel circha que dici vel excogitari possit modo vel in futurum qualitercumque de iure nec de facto predictaque iura, actiones, iurisdictiones et omnia et singula suprascripta eidem domino Iacobo eiusque heredibus et cui dederit legiptime defendere, manutenere et adiutor[...]are sub obligatione omnium dicti Capituli ac eorum nomine dicti Capituli bonorum presentium et futurorum et cum restitutione et reffatione omnium damnorum, expensarum et interesse pro precio quoque et nomine precii predicti et dati et cessionis ipsiusque iuribus, actionibus ac omnibus suprascriptis [...] ut supra predicti domini Canonici pro se et nomine et vice Capituli suprascripti confessi fuerunt et in concordia cum predicto domino Iacobo de Rubeis se ab eo habuisse et recepisse predictas ducent. libras imperiales de quibus denariis sibi ab eo bene soluti clamaverunt et renunciaverunt exceptioni non numerate non habite et non recepte pecunie exceptioni doli mali in fact. et fori privilegio nec spem future numerationis et receptionis. Sed quia ipsos denarios in presentia mei notarii et testium infrascriptorum habuerunt et receperunt ac confessi fuerunt ipsos tot ad numerum esse et fuisse predictaque omnia vera fore. Et quasquidem ducent. libras imperiales precii stipulati predicti domini Canonici, nomine et vice dicti Capituli ipsorumque Capitulum, in presentia suprascripti domini Abbatis et Vicarii dicti domini Parmensis Episcopi et mei notarii ac testium infrascriptorum dixerunt et sponte confessi fuerunt asseruerunt et firmaverunt suprascripto domino Iacobo de Rubeis et heredibus et michi notario infrascripto publice persone presenti stipulanti et recipienti pro se domino Iacobo et heredibus et successoribus suis et cui seu quibus dederit et quolibet ipsorum se vere solvisse post predicta et incontinenti colectoribus et personis ad hoc deputatis et [...] in dictas solutiones per ipsos dominos Canonicos ipsiusque Capitulum fiendas occaxione et causis et rationibus antedictis fermaverunt. Ipsi domini Canonici, nomine et vice dicti Capituli ipsorumque Capitulum et pro se et successoribus suis et dicto Capitulo omnibus et singulis iuribus, legibus, decretis et decretalibus constitutis et consuetudinibus et statutis et omnibus aliis et singulis ipsorumque et dicti Capituli iuribus communibus, generalibus et specialibus quibus vel quorum aliquo de iure seu de facto per se vel per alium possent contra predicta vel aliquid predictorum facere vel venire eciam si talia forent de quibus vel aliquo ipsorum opporteat mentione fieri specialem de consuetudine vel de iure renunciavit etiam specialiter expresse quibuscumque iuribus dicentibus et statuentibus generalem renunciationem non valere et statuentibus et mandantibus aliquas solempnitates in predictis et circa predicta servari debuisse que videant obmissa.
Quibus onmibus et singulis sic dictis, factis, celebratis et perpetratis, coram suprascripto domino Abate et Vicario suprascripto dicti domini Parmensis Episcopi et successorum suorum et pro Episcopali et Pastorali dignitate, officio atque palacio, ea omnia et singula suprascripta et in presenti contractu [et instrumento] contenta ratificavit, approbavit, confirmavit et emologavit sibique placere dixit. Ipsaque omnia et singula iusta atque vera et legiptima declaravit. Ac eisdem omnibus et singulis ibidem existens et pro tribunali sedens precedente cause cognitore plenariam suam auctoritatem interposuit et decretum ac etiam suam dictis nominibus parabolam, licentiam et consensum.
Actum in Civitate Parme, in ecclesia Maiori, in capela Sancti Vicinii dicte Maioris Ecclesie, presentibus domino Iacobino de Sartoribus vicinie Sancti Marzolini, Luca cui Bergognonus dicitur, filiio domini Saladi de Saladis, vicinie Sancti Mathei et Rolando de Henzola, filiio quondam domini Copini de Henzola, vicinie dicte Maioris Ecclesie testibus rogatis et vocatis.
Ego Albertus de Malabranchis, imperiali auctoritate notarius, hanc cartam imbreviatam per Petrum Fornaxarium de Enzano notarium a domino Galvagnino Committe de Lomelo et Marchione per ipsum tradditam ad explendum de ipsius voluntate explevi fideliter et complevi meumque signum apposui consuetum in testimon. premissorum.
Ego Petrus Fomaxarius de Enzano, notarius a domino Galvagnino Committe de Lomelo, hanc cartam per me imbreviatam predicto Alberto traddi ad explendum et me contraattestatus subscripsi meumque signum apposui consuetum.
Biblioteca Passerini Landi di Piacenza, Fondo Manoscritti Vitali, sch. n. 3, ‘Codice Rossi”, cart. XXXXVII, pp. 47-49.
[ E’ reperibile una copia piuttosto scorretta del medesimo documento anche nell’Archivio del Capitolo della Cattedrale di Parma, arca A, capsula XIV, n. 2, datata 23 novembre 1366, tratta dall’Archivio Rossi e controfirmata dal segretario di Federico Rossi, marchese di San Secondo, in data 2 aprile 1754 ].